Szczepionka przeciw COVID-19 dostosowana do wariantu XBB.1.5 nie jest dostępna dla całej populacji. Z możliwości zaszczepienia się przeciw COVID-19 szczepionką przygotowaną na obecny sezon jesienno-zimowy zostały wykluczone dzieci od 6 miesiąca do 12 roku życia oraz kobiety w ciąży. Eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych zwracają uwagę na możliwe negatywne skutki takiej sytuacji, ponieważ COVID-19 wciąż prowadzi do ciężkich zachorowań, hospitalizacji, a niekiedy do śmierci. Ponadto osłabia naszą odporność, powoduje odległe i zróżnicowane powikłania. Brak dostępności do odpowiednich szczepień zwłaszcza u najmłodszych dzieci prowadzi do niepotrzebnych zachorowań i nadmiarowych hospitalizacji.
Obecny sezon został zdominowany przez zachorowania na COVID-19. Pomimo braku powszechnego testowania pacjentów z objawami choroby zakaźnej w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej i szpitalach, pacjenci często kupują na własny koszt testy COVID-19 w aptekach i wykonują je w domowych warunkach. Niestety te wyniki nie trafiają do publicznych statystyk – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH od 1 września do 31 grudnia 2023 zaraportował 197 863 przypadki zachorowań na COVID-19 oraz 580 przypadków śmierci z powodu COVID-19.[1],[2] Z dużym prawdopodobieństwem jest to liczba mocno zaniżona, o czym może również świadczyć rosnący od sierpnia poziom ilości kopii genu wirusa SARS-CoV-2 w sieci kanalizacyjnej miasta Warszawy, który w listopadzie i grudniu osiągnął wartości odnotowywane przy poprzednich falach zachorowań na COVID-19.[3]
Dodatkowo można porównać liczbę wystawianych zwolnień lekarskich oraz opieki nad dziećmi: w listopadzie 2023 r. ze zwolnienia lekarskiego skorzystało 1,8 mln Polaków, a w grudniu — 2,18 mln osób (dane z ZUS, jakie zostały udostępnione „Dziennikowi Gazecie Prawnej”). Liczba zwolnień na dzieci wzrosła w tym okresie z 361 tys. do niemal 412 tys. Dla porównania w grudniu 2021 r. wystawiono ich 215 tys. – to niemal połowa mniej zwolnień.[4]
„Na COVID-19, szczególnie w sezonie jesienno-zimowym, może zachorować każdy, ale szczególnie jest niebezpieczny dla osób z grup ryzyka, do których zaliczają się m.in. kobiety w ciąży, najmłodsi i dzieci z ciężkimi zaburzeniami odporności czy z chorobami współistniejącymi.[5] Program Szczepień Ochronnych opublikowany na rok 2024 zaleca szczepienia przeciw COVID-19 wszystkim osobom od ukończenia 6 miesiąca życia[6]” – podkreśla prof. dr hab. n. med. Adam Antczak, Przewodniczący Rady Naukowej OPZCI.
Zgodnie z zaleceniami międzynarodowymi Europejskiej Agencji Leków EMA, oraz Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób ECDC, szczepienia przeciw COVID-19 w sezonie jesień-zima 2023-2024 powinny być prowadzone z zastosowaniem szczepionek adaptowanych do podwariantu XBB.1.5 wirusa SARS-CoV-2. Szczepieniami priorytetowo powinny być objęte: osoby w wieku ≥60 lat, osoby z niedoborami odporności bez względu na wiek, osoby z przewlekłymi chorobami współistniejącymi zwiększającymi ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19 bez względu na wiek, kobiety w ciąży.[7]
W Polsce do realizacji szczepień przeciw COVID-19 w obecnym sezonie została wybrana szczepionka białkowa XBB.1.5, która jest zarejestrowana do stosowania od 12 lat, co nie zapewnia możliwości podania szczepionki w najszerszej możliwie populacji (tj. od 6 miesiąca życia, jak w przypadku szczepionek mRNA).[8],[9] Prowadzenie szczepień przeciw COVID-19 z wyłącznym zastosowaniem szczepionki białkowej, jako jedynego produktu leczniczego adaptowanego do podwariantu XBB.1.5., wyklucza zatem znaczą część populacji pediatrycznej z możliwości zapewnienia optymalnej ochrony, jaką powinny uzyskać po zaszczepieniu preparatem adaptowanym do podwariantu XBB.1.5. Sytuacja ta w szczególności ma znaczenie dla pacjentów pediatrycznych z grup ryzyka (niedobory odporności, współchorobowości).
Kolejną grupą, która została wykluczona z możliwości otrzymania skutecznej profilaktyki przeciw COVID-19 są kobiety w ciąży. Stosowanie szczepionki białkowej u kobiet w ciąży nie jest rutynowo zalecane, co wynika m.in. z zapisów zawartych w Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL) „Podanie szczepionki białkowej XBB.1.5 w okresie ciąży można rozważyć tylko wtedy, gdy potencjalne korzyści przewyższają jakiekolwiek potencjalne ryzyko dla matki i płodu.”[10] Z kolei, w przypadku szczepionek mRNA przeciw COVID-19, ChPL zawiera informację, że produkt leczniczy może być stosowany w okresie ciąży, co wynika z dostępnych danych dotyczących innych wariantów szczepionek oraz braku wykazania zwiększenia występowania zaburzeń ciąży i ryzyka poronienia w dużych badaniach obserwacyjnych. Polskie Towarzystwo Ginekologii i Położników w swoich rekomendacjach wskazuje podawanie tylko szczepionek mRNA kobietom w ciąży.[11]
Szacunkowa liczba osób wykluczonych z możliwości zaszczepienia przedstawia się następująco:
- Populacja poniżej 12 lat – 4,4 mln
- Liczba kobiet w ciąży ok. 230 tys.
Wybór szczepionki białkowej adaptowanej do podwariantu XBB.1.5, która może być stosowana u wyżej wymienionych osób w celu zapobiegania chorobie COVID-19 wywoływanej przez wirusa SARS-CoV-2,[12] nie stanowi optymalnego wyboru w kontekście aktualnych potrzeb profilaktyki przeciw COVID-19.
[1] Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru. Informacje o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach w Polsce w 2023 roku. https://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2023/index_mp.html
[2] Koronawirus w Polsce (SARS-CoV-2). https://koronawirusunas.pl/.
[3] Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Monitoring wirusa SARS-CoV-2 w ściekach aglomeracji warszawskiej MPWiK. https://www.mpwik.com.pl/view/monitoring-wirusa-sars-cov-2-w-sciekach-w-aglomeracji-warszawskiej
[4] https://businessinsider.com.pl/gospodarka/covid-19-mutuje-rusza-sezon-infekcyjny-czy-jest-sie-czego-bac-sprawdzamy/6vmskdr (dostęp 05.01.24)
[5] Centers for Disease Control and Prevention. Underlying Medical Conditions Associated with Higher Risk for Severe COVID-19: Information for Healthcare Professionals. Available at: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-care/underlyingconditions.html.
[6] Program Szczepień Ochronnych na rok 2024. https://www.gov.pl/web/psse-lodz/program-szczepien-ochronnych-na-rok-2024
[7] EMA and ECDC statement on updating COVID-19 vaccines to target new SARS-CoV-2 virus variants. https://www.ema.europa.eu/en/news/ema-ecdc-statement-updating-covid-19-vaccines-target-new-sars-cov-2-virus-variants
[8] Charakterystyka Produktu Leczniczego Nuvaxovid XBB.1.5.
[9] Charakterystyka Produktu Leczniczego Comirnaty Omicron XBB.1.5.
[10] Seremak-Mrozikiewicz A. i współ. Guidelines of the Polish Society of Gynecologists and Obstetricians, the Polish Society for Vaccinology, and the Polish Society for Family Medicine on vaccinating women with reproductive plans and pregnant or breastfeeding women. Ginekologia Polska 2023, vol. 94, no. 8, 670–682
[11] Centers for Disease Control and Prevention. Underlying Medical Conditions Associated with Higher Risk for Severe COVID-19: Information for Healthcare Professionals. Available at:https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/clinical-care/underlyingconditions.html.
[12] Charakterystyka Produktu Leczniczego Nuvaxovid XBB.1.5. https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/nuvaxovid-epar-product-information_en.pdf (dostęp 04.01.24)