Po kilku ostatnich sezonach szczepień, w których odnotowano znaczące wzrosty wyszczepialności w Polsce, w sezonie 2022/2023 nastąpił gwałtowny, szacowany na prawie 20%, spadek liczby zrealizowanych szczepień przeciw grypie. Eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy we współpracy z licznymi instytucjami publicznymi oraz producentami przedstawili powody mniejszego zainteresowania szczepieniami, a także wskazali konieczne zmiany systemowe, i organizacyjne, które mogą podnieść dostępność do szczepień i potencjalnie przyczynią się do podniesienia poziomu wyszczepialności w kolejnych latach. Eksperci wypracowali również Konsensus w sprawie zapotrzebowania na szczepionki przeciw grypie na sezon 2023/2024, przyjmując wariant realistyczny oraz optymistyczny, zależny od zaimplementowanych zmian.
Chociaż grypa nadal bardzo często jest bagatelizowana i porównywana z przeziębieniem, to jej konsekwencje mogą być bardzo poważne i skutkować hospitalizacją, a nawet prowadzić do śmierci. Mamy jednak szczepienia – skuteczną broń, która pozwala uniknąć ciężkiego przebiegu zakażenia wirusem grypy, zalecaną przez wiele gremiów eksperckich na całym świecie. Tymczasem w Polsce zainteresowanie szczepieniami przeciw grypie zamiast rosnąć – maleje. Według szacunków, w sezonie 2022/2023 zostało zrealizowanych około 2,1 mln szczepień co oznacza 19% spadek. Sezon ten zamknie się więc wyszczepialnością na poziomie ok. 5,7% populacji. Dla porównania, w sezonie 2021/2022 poziom wyszczepialności oszacowano na poziomie 7%.
„Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest zaprzestanie akcji bezpłatnych szczepień populacyjnych dorosłych, w tym personelu medycznego oraz w związku z tym wydłużenie ścieżki pacjenta zarówno w aptece, jak i placówkach medycznych. Oznacza to bardzo dużą zależność decyzji pacjenta, a co za tym idzie poziomu wyszczepialności, od warunków i sposobu realizacji szczepienia przeciw grypie” – wyjaśnia prof. Adam Antczak, Przewodniczący Rady Naukowej Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy.
Konsensus Ekspertów – wnioski
W odpowiedzi na wyzwania związane ze zmniejszającym się zainteresowaniem szczepieniami, eksperci z Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy, we współpracy z instytucjami publicznymi oraz przedstawicielami przemysłu, przygotowali Konsensus Ekspertów w sprawie zapotrzebowania na szczepionki przeciw grypie w sezonie 2023/2024. Dane, na których oparte zostały prognozy przekazały podmioty publiczne takie jak: Narodowy Fundusz Zdrowia, Ministerstwo Zdrowia, Centrum E-zdrowie oraz dane pozyskane od producentów szczepionek.
Podczas tegorocznego Konsensusu przygotowano dwa scenariusze rozwoju sytuacji rynkowej, w oparciu o możliwe do wprowadzenia rekomendacje, które – zwłaszcza w przypadku zmian systemowych – uprościłyby ścieżkę pacjenta do szczepień. Zdefiniowano scenariusz realistyczny oraz optymistyczny. Przy braku zmian możemy liczyć wyłącznie na kolejne spadki.
W wersji realistycznej szacowano zapotrzebowanie na szczepionki przeciw grypie w sezonie 2023/2024 na około 2,3 mln dawek przy założeniu, że wprowadzone zostaną preskrypcje farmaceutyczne i uruchomione zostaną szkolenia dla farmaceutów.
W wersji optymistycznej, w której możliwy byłby powrót do wyszczepialności z sezonu 2021/2022 zapotrzebowanie na szczepionki wynosiłoby około 2,6 mln, pod warunkiem jednak, wprowadzenia preskrypcji farmaceutycznej i pielęgniarskiej (z możliwością refundacji) i/lub też bezpłatnych szczepień osób 65+ w ZOZ-ach i aptekach, bez konieczności wystawiania recepty. To ograniczyłoby ścieżkę pacjenta do szczepienia do jednej wizyty.
W czasie analiz danych odkryto, że na ścieżce od wystawienia recepty do zrealizowania jej w aptece ze szczepienia przeciw grypie rezygnuje prawie 130 000 pacjentów, czyli ponad 8% wszystkich pacjentów, którzy otrzymali od lekarza receptę. Nie wiemy ile pacjentów nie dotrze ze szczepionką do placówki medycznej, bo to kolejna okazja do podjęcia negatywnej decyzji.
„Bezpośredni wpływ na nasze szacunki będzie miało wprowadzenie kluczowych zmian systemowych, które zajdą w związku z ułatwieniem dostępu do szczepień na kolejny sezon. Warto podkreślić, że szacunki te związane są ze scenariuszami ostrożnymi dla rozwoju rynku oraz oceną wydolności producentów, natomiast potencjał rynku może być większy. Wyrażamy ogromną nadzieję, że dzięki wprowadzonym zmianom, a także współpracy wielu środowisk dostępność i zainteresowanie szczepieniami przeciw grypie będzie rosło w następnych sezonach” – dodaje prof. Adam Antczak.
Rekomendacje Ekspertów Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy
Eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Grypy wypracowali rekomendacje, mogące usprawnić realizację szczepień, co ułatwi przygotowania do nadchodzącego sezonu oraz wszelkich zagrożeń i wyzwań z nim związanych. Wprowadzenie w szczególności zmian systemowych przyczyni się do realizacji wersji optymistycznej założonej przez Ekspertów.
SYSTEMOWE
- Uproszczenie realizacji szczepień w POZ (świadczenie szczepienia i wpisanie profilaktyki grypy w istotne zadania w ramach opieki koordynowanej);
- Wprowadzenie obligatoryjności i dokumentowania szczepień obowiązkowych i zalecanych w e-karcie szczepień;
- Uwzględnienie szczepień przeciw grypie w systemie skierowań na szczepienia (alerty sms, rekomendacje lekarzy POZ., itd.) a także stworzenie dedykowanych materiałów informacyjnych dla punktów szczepień;
- Wprowadzenie i monitorowanie systemu statusu immunizacyjnego Polaków oraz ocena ryzyka związanego z chorobami zakaźnymi w zależności od stanu klinicznego lub zagrożeń epidemiologicznych związanych z praca lub stylem życia. Integracja systemów e-zdrowia pod kątem generowania wskazań do określonych szczepień.
SPOŁECZNE
- Komunikacja do grup ryzyka poprzez lekarzy , farmaceutów, ale również Internetowe Konto Pacjenta;
- Sprawna komunikacja obustronna pomiędzy Ministerstwem Zdrowia, a organizacjami edukującymi w kwestii szczepień, by mogły one wspierać komunikację zmian systemowych, dostawy etc.;
- Wydłużenie sezonu szczepień w świadomości społeczeństwa (wykonywanie szczepień od września do lutego) oraz wsparcie decydentów w tym zakresie;
- Kampania realizowana przez Ministerstwo Zdrowia, zwiększająca świadomość (personalne zaangażowanie Ministra Zdrowia w popularyzację szczepień przeciw grypie);
- Kampania skierowana do pracodawców i pracowników oraz szczepienia realizowane w miejscu Pracy;
- Edukacja szkolna, przedszkolna, żłobkowa nt. szczepień połączona z informacją do rodziców, wysyłaną przed rozpoczęciem roku szkolnego, dla uniknięcia absencji szkolnej.
ZWIĘKSZANIE DOSTĘPNOŚCI – Uproszczenie i likwidacja nierówności oraz barier formalnych, organizacyjnych i ekonomicznych w dostępie do szczepień
- Umożliwienie refundowanej recepty farmaceutycznej i pielęgniarskiej;
- Umożliwienie informowania przez apteki nt. szczepień wykonywanych w ramach opieki farmaceutycznej (wizualizacja zewnętrzna punktów szczepień przeciw grypie);
- Umożliwienie dokonywania zakupu szczepionek prywatnym praktykom lekarskim i pielęgniarskim;
- Prowadzenie szerokiej akcji informacyjnej dot. refundacji szczepień we wszystkich grupach wiekowych oraz informowanie o poszerzeniu liczby punktów, w których można je wykonywać;
- Stworzenie Krajowego Planu Zapobiegania Chorobom Zakaźnym (wprowadzenie procedur postępowania kryzysowego w przypadku pandemii i epidemii, szczepienia grup odpowiedzialnych za reagowanie w obliczu kryzysu wojskowego, humanitarnego i medycznego).