Szczepienia ochronne przyczyniają się do redukcji zachorowalności i umieralności, a także pomagają w odciążeniu systemu opieki zdrowotnej, szczególnie w okresie jesienno-zimowego sezonu infekcyjnego. Promocja i rozwijanie programów szczepień ochronnych stanowi kluczowe zadanie dla systemu ochrony zdrowia. Mimo ostatnich osiągnięć, takich jak wprowadzenie na stałe szczepień p/grypie i pneumokokom do aptek oraz umieszczenie w/w szczepionek na liście bezpłatnych leków dla osób powyżej 65 roku życia, wciąż istnieją obszary wymagające uwagi oraz działań rządu i parlamentu. Zmiany legislacyjne wprowadzone w ostatnim czasie dawały nadzieję na poprawę wyszczepialności, która w Polsce jest ekstremalnie niska. Niestety ze względu na zbyt skomplikowany proces szczepienia odnotowano kolejny spadek, spowodowany brakiem możliwości zrealizowania całości usługi szczepienia podczas jednej wizyty w placówce podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) czy aptece oraz zawężeniem publicznego finansowania usługi szczepienia w aptece do populacji senioralnej.
Eksperci Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych doceniają zaangażowanie Ministerstwa Zdrowia, jednostek podległych oraz polityków praktycznie wszystkich opcji politycznych w temat szczepień. Niemniej jako organizacja, dostrzegamy konieczność podjęcia pilnych decyzji oraz przyśpieszenia prac legislacyjnych dotyczących zmian, które będą miały szansę wejść w życie jeszcze przed wrześniem, który jest początkiem kolejnego sezonu szczepień 2024/2025 r.
Z dużą satysfakcją przyjęliśmy zapowiedź Ministerstwa Zdrowia, przedstawioną w trakcie posiedzenia Senackiej Komisji Zdrowia, uruchomienia prac dot. wprowadzenia recepty farmaceutycznej na szczepionki refundowane. Przyznanie tej grupie zawodowej uprawnień do wystawiania recept na szczepionki, w tym refundowane, w istotny sposób poprawi dostępność, a także pozytywnie wpłynie na częstotliwość wykonywania szczepień w aptekach. Albowiem obecnie, istotną przeszkodą w promowaniu szczepień w aptekach jest fakt, że pacjent musi uzyskać receptę na refundowaną szczepionkę od lekarza (na przykład POZ) i dopiero potem może udać się do apteki w celu uzyskania szczepionki i wykonania szczepienia.
Rekomendacje:
Konieczność skrócenia ścieżki szczepienia do jednej wizyty zarówno w aptece, jak i placówce medycznej dla szczepień zalecanych:
- Obecnie główną barierą w dostępie do szczepień jest konieczność kilkukrotnej wizyty pacjenta w różnych miejscach, takich jak placówki POZ czy apteki, aby uzyskać receptę, następnie szczepionkę i szczepienie. Uprawnienie farmaceutów do wystawiania recept na szczepionki, w tym refundowane, jest niezbędnym ruchem w celu skrócenie ścieżki pacjenta do szczepienia w aptece. Aktualnie, farmaceuci posiadają uprawnienia do wystawienia recepty farmaceutycznej (płatnej 100% przez pacjenta) tylko na szczepionkę przeciwko grypie, bez możliwości wystawienia recepty pełnopłatnej na inne szczepionki, których wykonanie jest możliwe w aptece (wszystkie zalecane szczepienia ochronne dorosłych, w tym pneumokoki) oraz nie mogą wystawiać recepty na szczepionki refundowane.
- Aby umożliwić pacjentom szczepienie w czasie jednej wizyty w placówce medycznej niezbędne jest umożliwienie pacjentom dostępu do bezpłatnych szczepionek na poziomie ZOZ-u. W obecnym systemie prawnym możliwe jest to tylko w sytuacji wprowadzenia świadczenia gwarantowanego w POZ, na które będzie się składała cena szczepionki i cena usługi szczepienia. Taki system pozwoliłby na pozyskanie bezpłatnej szczepionki przeciwko grypie oraz pneumokokom, do której są uprawnieni pacjenci 65+. Placówki medyczne mogą pozyskać szczepionki na potrzebę realizacji tego świadczenia z rynku prywatnego. Takie rozwiązanie było stosowane już w czasie pandemii COVID-19 dla szczepionek przeciw grypie na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia o objęciu szczepieniami konkretnej populacji pacjentów oraz komunikatu NFZ określającego koszt świadczenia i sposób kontraktowania.
- Możliwość informowania przez apteki o. szczepieniach wykonywanych w ramach opieki farmaceutycznej (wizualizacja zewnętrzna punktów szczepień przeciw grypie oraz pneumokokom).
- Zniesienie bariery dostępu do bezpłatnych szczepień dla seniorów przebywających w DPS-ach oraz ZOL-ach. Na liście bezpłatnych leków dla osób po 65. roku życia już dziś znajdują się szczepionki przeciwko grypie (dla wszystkich seniorów) oraz przeciwko pneumokokom (dla osób z chorobami współistniejącymi). Seniorzy z racji wieku, starzenia się̨ układu immunologicznego i występowania chorób współistniejących, mają większe ryzyko wystąpienia ciężkiego przebiegu choroby zakaźnej. Pandemia COVID-19 uwidoczniła również, że placówki takie jak DPS-y i ZOL-e ze względu na swoją specyfikę lokalową sprzyjają transmisjom zakażeń, dlatego tym bardziej zasadne wydaje się zabezpieczenie pacjentów korzystających z opieki długo-terminowej. Obecnie koniecznym pozostaje poszerzenie uprawnień lekarzy mogących przepisywać bezpłatne leki z listy „S” o lekarzy pracujących w prywatnym sektorze zdrowia oraz o lekarzy medycyny paliatywnej.
- Obowiązujący od 1 października 2023 roku art. 19 ust. 2a ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi przewiduje możliwość finansowania ze środków NFZ wykonania w aptece szczepienia ochronnego (a także przeprowadzenia przez farmaceutę badania kwalifikującego do tego szczepienia). Wykaz szczepień ochronnych przeprowadzanych w aptece, które mogą być w całości lub części finansowane ze środków publicznych, ustala w drodze obwieszczenia Minister Zdrowia. Obecnie w obwieszczeniu tym (z 9 października 2023 roku) uwzględnia się szczepienia przeciwko -COVID-19 (po ukończeniu 18 roku życia), grypie (po ukończeniu 65 roku życia) oraz pneumokokom (po ukończeniu 65 roku życia). Wydaje się, że ograniczenie finansowania szczepień przeciwko grypie i pneumokokom w aptekach wyłącznie do populacji seniorów (65+) jest zbyt ograniczające i zniechęca wielu pacjentów do skorzystania z możliwości zaszczepienia się w aptece. Trzeba tu nadmienić, że wszyscy Polacy mają prawo do skorzystania z bezpłatnej usługi szczepienia zalecanego w placówce medycznej. Oznacza to nierówny dostęp do świadczenia dla pacjenta, czyni szczepienia w aptece nieatrakcyjnymi dla pacjenta oraz jest zaprzeczeniem idei szczepień w aptekach, jako metody ułatwiającej realizację szczepień i podnoszącej wyszczepialność. Uważamy, że w ramach działań prozdrowotnych i profilaktyki ogólnej celowe byłoby objęcie finansowaniem ze środków publicznych szczepień przeciwko wybranym chorobom wykonywanych w aptekach u wszystkich pełnoletnich pacjentów, a nie wyłącznie 65+.